Η Κάρμεν μεγάλωσε και με τους δύο γονείς της. Ο πατέρας της, ο Μπρους, δούλευε όλη τη μέρα, γύριζε στο σπίτι, μεθούσε και πάθαινε κρίσεις θυμού. Η μητέρα της Κάρμεν, η Έιπριλ, περνούσε πολλές ώρες στο δωμάτιό της, εντελώς αποστασιοποιημένη από την Κάρμεν και τα δύο αδέλφια της. Η Έιπριλ «έπινε πολύ», αλλά όχι τόσο όσο ο Μπρους.
Όταν η Έιπριλ και ο Μπρους καβγάδιζαν, για να μην τους ακούνε, η Κάρμεν και τα αδέλφια της έβαζαν την τηλεόραση πολύ δυνατά. Η Κάρμεν περνούσε πολλές ώρες με τις φίλες της για να αποφεύγει να βρίσκεται στο σπίτι της. Όταν ήταν με τις οικογένειες των φίλων της, συνειδητοποιούσε ότι δεν ήταν φυσιολογικό να είναι οι γονείς μεθυσμένοι, να τσακώνονται διαρκώς ή να παραμελούν συναισθηματικά τα παιδιά τους.
Advertisment
Καθώς η Κάρμεν μεγάλωνε, έμαθε να βασίζεται στους άλλους συγγενείς για υποστήριξη. Όποτε ήθελε να την πάει κάποιος με το αυτοκίνητο να συναντήσει τις φίλες της τηλεφωνούσε στη γιαγιά της. Δεν μπορούσε να διακινδυνεύσει να εμφανιστούν οι γονείς της μεθυσμένοι για να την πάρουν. Όποτε χρειαζόταν καινούρια ρούχα για το σχολείο τηλεφωνούσε στη θεία της, που με χαρά την πήγαινε για ψώνια. Αυτό που δεν είχε η Κάρμεν ήταν κάποιον στον οποίο να μπορεί να μιλήσει για τη ζωή με την οικογένειά της. Οι φίλες της δεν είχαν τέτοια προβλήματα με τους γονείς τους και οι συγγενείς της απέφευγαν να ανακατεύονται στα προβλήματα των γονιών της και απλώς προσπαθούσαν να καλύπτουν τα κενά.
Η Κάρμεν ένιωθε μοναξιά και ντροπή. Για πολλά χρόνια θεωρούσε ότι εκείνη ήταν το πρόβλημα, επειδή κανείς άλλος δεν φαινόταν να νοιάζεται για τις πράξεις των γονιών της. Τα αδέλφια της ανέχονταν τη συμπεριφορά των γονιών τους και οι υπόλοιποι συγγενείς έλεγαν πράγματα όπως: «Απλώς έτσι είναι οι γονείς σου, πρέπει να τους αγαπάς όπως και να ’χει». Αγαπούσε τους γονείς της, όμως ο τρόπος που συμπεριφέρονταν τη βασάνιζε. Αυτά τα προβλήματα συνεχίστηκαν και στην ενήλικη ζωή της.
Τις περισσότερες φορές η Κάρμεν απλώς δεχόταν την κατάσταση, και όταν πατούσε πόδι, η οικογένειά της τη γέμιζε με ενοχές, κατηγορώντας την ότι συμπεριφερόταν παράξενα και γινόταν κακιά. Ήθελε και κάποιος άλλος να δει τα προβλήματα, να αναγνωρίσει τις εμπειρίες της και να της πει ότι έχει το δικαίωμα να επιθυμεί κάτι διαφορετικό από την οικογένειά της.
Advertisment
Τι σημαίνει να ζεις σε δυσλειτουργική οικογένεια;
Για την Κάρμεν σήμαινε να έχει γονείς εξαρτημένους, συναισθηματικά απόντες και, ορισμένες φορές, λεκτικά κακοποιητικούς. Μια δυσλειτουργική οικογένεια είναι μια οικογένεια όπου η κακοποίηση, το χάος και η παραμέληση είναι ο κανόνας. Στις δυσλειτουργικές οικογένειες οι προβληματικές συμπεριφορές παραβλέπονται, χώνονται κάτω από το χαλί ή και ενισχύονται. Όπως και στην περίπτωση της Κάρμεν, είναι δύσκολο να διαπιστωθεί η δυσλειτουργικότητα των σχέσεων αν το άτομο δεν έρθει σε επαφή με άλλες, πιο υγιείς καταστάσεις. Και ακόμα κι αν γνωρίσει καλύτερες σχέσεις, μπορεί και πάλι να είναι δύσκολο να απαγκιστρωθεί από δυσλειτουργικά μοτίβα συμπεριφορών.
Αν μεγαλώσατε σε δυσλειτουργική οικογένεια, μάλλον θα θεωρείτε ότι τα ακόλουθα είναι φυσιολογικά:
- Να συγχωρείτε και να ξεχνάτε (χωρίς κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά των άλλων).
- Να συνεχίζετε τη ζωή σας σαν να μην έχει συμβεί τίποτα.
- Να καλύπτετε τα προβλήματα των άλλων.
- Να αρνείστε την ύπαρξη του προβλήματος.
- Να κρατάτε μυστικά πράγματα που θα έπρεπε να τα μοιράζεστε με άλλους.
- Να προσποιείστε ότι είστε καλά.
- Να μην εκφράζετε τα συναισθήματά σας.
- Να συναναστρέφεστε ανθρώπους που σας κάνουν κακό.
- Να γίνεστε επιθετικοί για να πάρετε αυτό που θέλετε.
Όταν οι άλλοι σας λένε ότι υπάρχει πρόβλημα, πιστέψτε τους
Πολύ συχνά οι άνθρωποι προτιμούν να κρατήσουν αμυντική στάση και να αντισταθούν στην αλλαγή, παρά να αναγνωρίσουν το πρόβλημα και να προσπαθήσουν να το λύσουν. Όσον αφορά την Κάρμεν, όποτε προσπαθούσε να μιλήσει στους γονείς της για κάποιες από τις προβληματικές συμπεριφορές τους εκείνοι είτε έπαιρναν αμυντική στάση απέναντί της είτε την κατηγορούσαν που ήθελε κάτι διαφορετικό.
Κανείς στην οικογένεια δεν ήταν πρόθυμος να ακούσει τις ανησυχίες της, κατά πάσα πιθανότητα επειδή δεν ήταν διατεθειμένοι να ασχοληθούν με τα προβλήματα.
Η Κάρμεν δεν ήταν μόνη σε αυτό, όμως κανείς δεν ήθελε να σταθεί στο πλευρό της. Είχε την ίδια εμπειρία που είχαν και οι υπόλοιποι, όμως ήταν η μοναδική που είχε τη γενναιότητα να κατονομάσει το πρόβλημα. Ήθελε να μάθει πώς να αντιμετωπίζει τα προβλήματα που όλοι οι άλλοι φαινόταν ότι τα ανέχονταν ή τα αγνοούσαν δίχως να δυσκολεύονται.
Έρευνα δυσμενών Εμπειριών Παιδικής ήλικίας (ACE)
Η έρευνα Δυσμενών Εμπειριών Παιδικής Ηλικίας (ACE) χρησιμοποιείται συνήθως για να μετρήσει τη σοβαρότητα του παιδικού τραύματος.
Η έρευνα λαμβάνει υπόψη τομείς όπως:
- Έκθεση σε βία σεξουαλική κακοποίηση
- Έκθεση σε κατάχρηση ουσιών εντός της οικογενειακής εστίας
- Σωματική κακοποίηση
- Λεκτική κακοποίηση
- Συναισθηματική εγκατάλειψη
- Γονέας με ψυχική νόσο
- Φυλάκιση γονέα
Το τραύμα της παιδικής ηλικίας επηρεάζει την ικανότητά μας να επεξεργαζόμαστε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, και αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης στρατηγικών δυσπροσαρμοστικής συναισθηματικής ρύθμισης (π.χ. καταστολή συναισθημάτων). Συγκεκριμένα, τα παιδιά που εκτίθενται σε βία δυσκολεύονται να ξεχωρίζουν τα απειλητικά σήματα από τα σήματα ασφάλειας.
Είναι ευρέως γνωστό ότι καταστάσεις όπως η κακοποίηση και η παραμέληση είναι πτυχές δυσλειτουργίας μέσα στη δυναμική της οικογένειας. Όμως, οι οικογενειακές σχέσεις επηρεάζονται και από άλλους παράγοντες.
Το τραύμα αξιολογείται σε μια κλίμακα από το 0 μέχρι το 10, όμως το παιδικό τραύμα μπορεί να είναι ισχυρό ακόμα και με έναν χαμηλό βαθμό όπως το 2. Η ACE δεν αξιολογεί καν την έλλειψη οικονομικής σταθερότητας, τις συχνές μετακομίσεις ή το διαγενεακό τραύμα, τα οποία γνωρίζουμε ότι μπορούν να επιδράσουν στην ψυχική υγεία. Πιστεύω ότι η βαθμολογία σας στο ACE (η δική μου είναι στο 7) ή οι τραυματικές εμπειρίες σας κατά την παιδική ηλικία δεν καθορίζουν το μέλλον σας.
Έχουμε τη δύναμη και μπορούμε να κάνουμε επιλογές, που ίσως είναι δύσκολες τη στιγμή που τις κάνουμε, αλλά είναι ευεργετικές μακροπρόθεσμα.
Οι εμπειρίες μας στην παιδική ηλικία έχουν αντίκτυπο και στην ενήλικη ζωή μας, επειδή, από τη στιγμή που θα ενεργοποιηθεί το τραύμα, ο κύκλος συχνά διαιωνίζεται. Τα παιδιά που βιώνουν αστεγία συνήθως έχουν υψηλότερη βαθμολογία στην ACE και περισσότερες πιθανότητες να αποκτήσουν προβλήματα που σχετίζονται με την αστεγία στην ενήλικη ζωή τους.
Άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στη δυσλειτουργικότητα κατά την παιδική ηλικία:
- Εγωπαθείς γονείς
- Συναισθηματικά ανώριμοι γονείς
- Αυταρχικοί γονείς
- Περίπλοκες οικογενειακές σχέσεις
- Ανταγωνιστικές σχέσεις μέσα στην οικογένεια
- Παιδιά σε ρόλο φροντιστή των γονέων τους
Ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ, το The Boys of Baraka, μιλάει για ένα πρόγραμμα για μαύρα παιδιά από τη Βαλτιμόρη της πολιτείας Μέριλαντ. Είκοσι νεαροί από επικίνδυνη γειτονιά γράφτηκαν σε οικοτροφείο στην Κένυα για να μάθουν τις πολιτισμικές ρίζες τους, να βιώσουν την κοινότητα, την εκπαίδευση και την πειθαρχία.
Όσο ήταν μακριά, πολλά από τα παιδιά βελτιώθηκαν σε ακαδημαϊκό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Έπειτα το πρόγραμμα έχασε τη χρηματοδότηση, και τα αγόρια αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω. Μόλις επέστρεψαν στο οικογενειακό τους περιβάλλον, που δεν είχε αλλάξει, πολλά από αυτά άρχισαν να υποφέρουν από τις συνέπειες του να μεγαλώνουν σε επικίνδυνα περιβάλλοντα, όπως η κατάχρηση ουσιών, η φυλάκιση και οι επαναλαμβανόμενοι κύκλοι προβληματικών μοτίβων συμπεριφοράς.
Το περιβάλλον στο οποίο ζούσαν περιόρισε τη δυνατότητά τους να ευημερήσουν, και τα αγόρια, έχοντας χάσει τις ελπίδες τους, ξαναγύρισαν στα γνώριμα μοτίβα συμπεριφοράς. Παρ’ όλα αυτά, με τα σωστά εργαλεία μπορούμε να θεραπεύουμε τα οικογενειακά τραύματα και τα τραύματα της παιδικής ηλικίας.
Το παραπάνω απόσπασμα είναι από το βιβλίο Ό,τι μας έχει σημαδέψει της Nedra Glover Tawwab. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο Dioptra.gr. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου
