Η ευτυχία, κατά τον Αριστοτέλη, είναι το ύψιστο αγαθό στο οποίο αποσκοπούν όλες οι ανθρώπινες πράξεις. Ορίζεται συχνά ως μια εσωτερική κατάσταση ευχαρίστησης, πληρότητας ή ικανοποίησης από τη ζωή. Άλλοτε ταυτίζεται με τη χαρά και άλλοτε με την απουσία πόνου. Στη σύγχρονη ψυχολογία, η ευτυχία συνδέεται με έννοιες όπως η υποκειμενική ευημερία, το νόημα στη ζωή και η συναισθηματική ισορροπία. Παρ’ όλα αυτά, η αναζήτησή της έχει εξελιχθεί σε ένα φορτισμένο κοινωνικό πρόταγμα, συχνά εμποτισμένο με εμπορικές προσδοκίες και τεχνητές αφηγήσεις.
Η ευτυχία προβάλλεται ως ο υπέρτατος στόχος. Διαφημίσεις, κοινωνικά μέσα και αυτοβοηθητικά βιβλία περιγράφουν μια ζωή όπου η χαρά είναι συνεχής και ο πόνος εξαφανισμένος. Όμως, η ίδια η επιδίωξη της ευτυχίας μπορεί να μετατραπεί σε πηγή δυσφορίας. Η ψυχολογία τα τελευταία χρόνια προειδοποιεί: όσο περισσότερο κανείς αγωνίζεται να είναι διαρκώς χαρούμενος, τόσο πιθανότερο είναι να βιώνει το αντίθετο.
Advertisment
Όταν η επιδίωξη γίνεται εμμονή
Η επιδίωξη της ευτυχίας μοιάζει με παράδοξο – όσο πιο επίμονα την κυνηγά κανείς, τόσο πιο μακριά του φαίνεται. Έρευνες δείχνουν πως όταν η ευτυχία αντιμετωπίζεται ως υποχρέωση ή καθήκον —π.χ. «οφείλω να είμαι ευτυχισμένος γιατί η ζωή μου είναι καλή»— τότε κάθε δυσφορία γίνεται ένδειξη αποτυχίας. Αυτό το φαινόμενο αναφέρεται συχνά ως «τυραννία της θετικότητας».
Η ψυχολόγος Iris Mauss υποστήριξε σε μελέτη του 2011 ότι οι άνθρωποι που αποδίδουν υπερβολική αξία στην ευτυχία, καταλήγουν να αισθάνονται λιγότερο ευτυχισμένοι. Ο λόγος; Δημιουργείται μια ανεκπλήρωτη εσωτερική πίεση, που αυξάνει τη διάψευση όταν η καθημερινή ζωή δεν ανταποκρίνεται στο προσδοκώμενο ιδανικό.
Για παράδειγμα, μια γυναίκα της οποίας η εξωτερική εικόνα ζωής —σταθερή εργασία, σχέσεις, καλή υγεία— φαίνεται ιδανική, ενδέχεται να βιώνει επίμονη απογοήτευση από τον εαυτό της. Σε συνθήκες θεραπευτικής διερεύνησης, μπορεί να αναδυθεί η πίεση που ασκεί στον εαυτό της να «είναι συνεχώς καλά», γεγονός που την εμποδίζει να αναγνωρίσει και να εκφράσει τη θλίψη της, όπως για παράδειγμα μετά από έναν αποτυχημένο αρραβώνα. Η εμμονή με την ευτυχία την απομακρύνει από τη δυνατότητα να πενθήσει, να επεξεργαστεί και τελικά να θεραπευτεί.
Advertisment
Η παθολογία της σύγκρισης
Η σύγχρονη κουλτούρα τροφοδοτεί την αίσθηση ότι η ευτυχία είναι μετρήσιμη και ορατή. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κυριαρχεί η αισιόδοξη απεικόνιση της ζωής: ταξίδια, σχέσεις, δημιουργικότητα, ισορροπία. Όταν κανείς συγκρίνει την καθημερινότητά του με τα επιλεγμένα στιγμιότυπα των άλλων, ενισχύεται η αίσθηση έλλειψης και ανεπάρκειας.
Ο ψυχολόγος Ethan Kross στο βιβλίο του “Chatter” εξηγεί πως ο εσωτερικός διάλογος γίνεται πιο επικριτικός όταν πυροδοτείται από σύγκριση με μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Αντί για αυτοπαρηγορητικός, γίνεται αυστηρά αξιολογητικός. «Δεν είμαι αρκετά χαρούμενος, άρα κάτι πάει λάθος με εμένα».
Ας υποθέσουμε ότι ένας νέος άνδρας, ενώ είναι ικανοποιημένος από την εργασία του, παρακολουθεί συχνά τις διαδικτυακές επιτυχίες φίλων και γνωστών του. Οι συγκρίσεις μέσω επαγγελματικών πλατφορμών όπως το LinkedIn εντείνουν το αίσθημα ανεπάρκειας, παρά την αντικειμενική επάρκεια του βίου του. Αν αρχίσει να συγκρίνεται λιγότερο και να αξιολογεί τις προσωπικές του αξίες και προτεραιότητες, τότε μπορεί να ανακτήσει σταδιακά την αίσθηση προσωπικής πληρότητας.
Η αξία της συναισθηματικής πολυπλοκότητας
Η ανθρώπινη εμπειρία δεν είναι μονοδιάστατη. Συναισθήματα όπως θλίψη, αμφιβολία ή θυμός δεν είναι αποδείξεις αποτυχίας, αλλά συστατικά της ζωής. Η ψυχολόγος Susan David εισήγαγε τον όρο «συναισθηματική ευελιξία» για να περιγράψει την ικανότητα να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται κανείς το σύνολο των συναισθημάτων του, χωρίς να εγκλωβίζεται στη λογική του «πρέπει να είμαι πάντα καλά».
Η προσπάθεια καταστολής των λεγόμενων «αρνητικών» συναισθημάτων συνδέεται με αύξηση άγχους και μείωση της συναισθηματικής ανθεκτικότητας. Αντίθετα, η παραδοχή ότι η λύπη, η απογοήτευση ή η μοναξιά έχουν θέση στην ψυχική ζωή οδηγεί σε βαθύτερη ισορροπία.
Σε άλλο υποθετικό παράδειγμα, μια γυναίκα μέσης ηλικίας ενδέχεται να δέχεται κοινωνική πίεση να «ανακτήσει τη χαρά της» λίγο μετά την απώλεια ενός γονέα. Αν όμως της δοθεί ο χώρος να βιώσει το πένθος ως φυσική και ουσιώδη διαδικασία, τότε η συναισθηματική της αποκατάσταση γίνεται αυθεντική και η επιστροφή στη χαρά προκύπτει όχι ως κοινωνική υποχρέωση, αλλά ως αποτέλεσμα εσωτερικής διεργασίας.
Προς μια πιο ρεαλιστική ευτυχία
Η ευτυχία δεν είναι σταθερή κατάσταση, αλλά στιγμιαία εμπειρία που προκύπτει μέσα από νόημα, σύνδεση και αποδοχή. Όπως σημειώνει η Dr. Emily Esfahani Smith, η αναζήτηση νοήματος —και όχι μόνο η απόλαυση— προσφέρει βαθύτερη και μεγαλύτερης διάρκειας ικανοποίηση. Η φροντίδα για άλλους, η αίσθηση ότι κάποιος συμβάλλει, ακόμα και οι δυσκολίες που ξεπερνιούνται με κόπο, είναι πηγές ουσιαστικής ευτυχίας.
Η εναλλακτική δεν είναι η παραίτηση από τη χαρά, αλλά η ανακατεύθυνση του βλέμματος προς μια ζωή που χωρά και την εύθραυστη πλευρά του εαυτού. Εκεί βρίσκεται η αυθεντικότητα και η δυνατότητα μιας χαράς που δεν βασίζεται στην άρνηση της πραγματικότητας, αλλά στη συμφιλίωση με αυτή.
Απομακρυνόμενοι από την ιδέα μιας προκάτ ευτυχίας, προσεγγίζεται ένα νέο πλαίσιο, όπου η επιτυχία συνυπάρχει με την αμφιβολία και η χαρά δεν αναιρεί τον πόνο. Η αποδοχή των συναισθηματικών αντιφάσεων – ότι μπορεί κανείς να νιώθει ευγνωμοσύνη και ταυτόχρονα κούραση, ικανοποίηση αλλά και μοναξιά – αποτελεί δείκτη ωριμότητας και εσωτερικής αρμονίας.
Μια ιστορία ζεν
Κάποτε, ένας μαθητής ρώτησε τον δάσκαλό του: «Δάσκαλε, πώς μπορώ να βρω την ευτυχία;». Ο δάσκαλος απάντησε: «Άφησέ την να σε βρει». Ο μαθητής, απορημένος, συνέχισε: «Και πώς θα ξέρει πού να έρθει;». Ο δάσκαλος χαμογέλασε: «Όταν πάψεις να τρέχεις πίσω της και αρχίσεις να φροντίζεις το έδαφος όπου πατάς, τότε η ευτυχία θα σε αναζητήσει εκεί».
Η ιστορία αυτή συμπυκνώνει την ουσία του θέματος. Η επιδίωξη της ευτυχίας δεν είναι πρόβλημα όταν βασίζεται σε γείωση, νόημα και επίγνωση. Όταν όμως γίνεται εμμονική, γίνεται και πηγή πόνου.
Ίσως αξίζει να θυμηθούμε τα λόγια του James Hillman: «Όσο περισσότερο κυνηγάς τη χαρά, τόσο περισσότερο η χαρά σε αποφεύγει.»
Πηγές:
– Iris Mauss et al., “Can seeking happiness make people unhappy? Paradoxical effects of valuing happiness”, Emotion, 2011
– Ethan Kross, Chatter: The Voice in Our Head, Why It Matters, and How to Harness It, Crown, 2021
– Susan David, Emotional Agility, Avery, 2016
– Emily Esfahani Smith, The Power of Meaning, Crown, 2017
– Psychology Today, “The Misery of Chasing Happiness”, Ιούλιος 2025
