Με τον εγκέφαλο να λαμβάνει μεγάλη προσοχή επιστημονικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, ορίστε ένα κουίζ έκπληξη: Ποιο όργανο του σώματος είναι το δεύτερο μετά τον εγκέφαλο σε ψυχολογική σημασία;
Με τον όρο ψυχολογική σημασία, εννοώ ότι επηρεάζει τις ψυχικές διεργασίες και παρέχει στους ερευνητές εργαλεία για τη διερεύνησή τους. Αν δεν είχατε δει τον τίτλο αυτού του άρθρου, πιθανόν να δυσκολευόσασταν να βρείτε μια απάντηση.
Advertisment
Όπως πιθανώς γνωρίζετε, οι αρχαίοι φιλόσοφοι απέδιδαν στην καρδιά πολυάριθμες ψυχολογικές λειτουργίες που σήμερα είναι γνωστό ότι είναι λειτουργίες του εγκεφάλου. Όμως υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη επιστημονική αναγνώριση ότι το καρδιαγγειακό σύστημα προκαλεί, συμμετέχει και αντανακλά ψυχολογικά φαινόμενα. Η έρευνα αυτή ακούει σε ονόματα όπως αλληλεπίδραση εγκεφάλου-καρδιάς, νευροκαρδιολογία και καρδιαγγειακή ψυχοφυσιολογία.
Μια πολύ σημαντική ψυχική λειτουργία είναι η αξιολόγηση απειλών. Είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας να κρίνουμε με ακρίβεια αν ένα ερέθισμα, ένα γεγονός ή μια απόφαση είναι ευνοϊκά ή δυσμενή για την ευημερία μας. Η καρδιά μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτή την ικανότητα.
Το καρδιαγγειακό σύστημα φαίνεται να είναι ευαίσθητο στη διαφορά μεταξύ μιας πρόκλησης και μιας απειλής. Η διάκριση αυτή στηρίζεται στο κατά πόσον ένα άτομο αντιλαμβάνεται ότι διαθέτει τους απαραίτητους πόρους για να αντιμετωπίσει με επιτυχία μια απαιτητική κατάσταση. Εάν ναι, τη βιώνει ως πρόκληση, εάν όχι, το αποτέλεσμα είναι απειλή. Έχει αποδειχθεί ότι οι δύσκολες καταστάσεις προκαλούν καρδιαγγειακές προσαρμογές που αντανακλούν πιο έντονες συσπάσεις της καρδιάς, ενώ οι απειλητικές καταστάσεις προκαλούν ένα μοτίβο αντίδρασης που κυριαρχείται από τη συστολή των αιμοφόρων αγγείων.
Advertisment
Σε μεγάλο μέρος αυτής της έρευνας, δεν είναι σαφές αν το καρδιαγγειακό σύστημα επηρεάζει ή απλώς αντανακλά την αντίληψη της απειλής και της πρόκλησης. Υπάρχει όμως λόγος να πιστεύουμε ότι η καρδιά μπορεί να επηρεάσει αιτιωδώς τις ψυχικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, η έρευνα δείχνει ότι η αύξηση της αρτηριακής πίεσης που παράγεται κατά τη συστολή της καρδιάς διεγείρει τους ευαίσθητους στην πίεση υποδοχείς στα αιμοφόρα αγγεία.
Αυτοί ενεργοποιούν εγκεφαλικά κέντρα με τέτοιο τρόπο ώστε, για παράδειγμα, μια εικόνα της έκφρασης του προσώπου που συνοδεύει την αηδία να κρίνεται ως πιο έντονη ενώ η καρδιά συστέλλεται από ό,τι όταν παρουσιάζεται στο διάστημα μεταξύ των συστολών, όταν η αρτηριακή πίεση είναι χαμηλότερη.
Οι επιδράσεις της καρδιάς στις ψυχικές/νοητικές διεργασίες δεν περιορίζονται στην αξιολόγηση των εισερχόμενων ερεθισμάτων. Η μνήμη είναι μια άλλη κρίσιμη γνωστική λειτουργία που μπορεί να αντανακλά την καρδιακή δραστηριότητα. Έρευνες δείχνουν ότι ερεθίσματα στα οποία τα υποκείμενα είχαν εκτεθεί στο παρελθόν κρίνονται ως πιο οικεία όταν παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια καρδιακών συστολών από ό,τι όταν παρουσιάζονται ενώ η καρδιά είναι χαλαρή.
Υπάρχει ακόμη και ένα ερευνητικό εργαλείο, το καρδιοπροκλητό δυναμικό, το οποίο είναι ένα μέτρο της βιοηλεκτρικής απόκρισης του εγκεφάλου στις καρδιακές συστολές που παρέχει μια ένδειξη της νευρικής επεξεργασίας της καρδιακής δραστηριότητας.
Υγιές σώμα, υγιής νους
Εάν οι λειτουργίες του εγκεφάλου αντικατοπτρίζουν κανονικά τις εισροές από την καρδιά, ποια είναι η επίδραση των καρδιαγγειακών παθήσεων; Η υπέρταση, μια κατάσταση που περιλαμβάνει χρόνια αυξημένη αρτηριακή πίεση, αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για εγκεφαλικό επεισόδιο, το οποίο μπορεί να συμβεί όταν προκαλέσει βλάβη στα αιμοφόρα αγγεία που τροφοδοτούν τον εγκέφαλο. Και αυτή η βλάβη μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ικανότητα του εγκεφάλου τόσο για νοητική όσο και για σωματική δραστηριότητα.
Αποδεικνύεται όμως ότι ακόμη και χωρίς εγκεφαλικό επεισόδιο, η υπέρταση μπορεί να βλάψει τις εγκεφαλικές λειτουργίες, προωθώντας έτσι τη γνωστική έκπτωση. Οι έρευνες σχετικά με το πρόβλημα αυτό έχουν εξετάσει μια ποικιλία νοητικών διεργασιών, συμπεριλαμβανομένης της προσοχής, της ταχύτητας επεξεργασίας και της μνήμης. Έτσι, ο έλεγχος της υψηλής αρτηριακής πίεσης λειτουργεί όχι μόνο για τη μείωση του κινδύνου καρδιακών επεισοδίων αλλά και για τη διατήρηση της γνωστικής λειτουργίας.
Η υπέρταση μπορεί επίσης να επηρεάσει την αντίληψη του πόνου. Από πολλές απόψεις, είναι σωστό να πούμε ότι ο πόνος συμβαίνει στον εγκέφαλο. Αλλά ο πόνος περιλαμβάνει περισσότερα από την ανίχνευση των σωματικών αισθήσεων από τον εγκέφαλο. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι ο πόνος διαμορφώνεται από την καρδιαγγειακή δραστηριότητα.
Για παράδειγμα, φαίνεται ότι η ευαισθησία στον πόνο μειώνεται στα υπερτασικά άτομα. Αν και ο πόνος είναι γενικά ανεπιθύμητος, προφανώς μπορεί να προάγει την επιβίωση, προειδοποιώντας μας για πιθανό σωματικό κίνδυνο ή βλάβη. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στα υπερτασικά άτομα, τα οποία έχουν αυξημένο κίνδυνο για καρδιακά συμβάντα και, ταυτόχρονα, μπορεί να είναι λιγότερο ευαίσθητα στον καρδιακό πόνο που προέρχεται από αυτά τα συμβάντα, ο οποίος διαφορετικά θα μπορούσε να τους προειδοποιήσει για πιθανό έμφραγμα του μυοκαρδίου.
Γεννηθήκαμε για να τρέχουμε, να κάνουμε ποδήλατο ή να κολυμπάμε ή, τουλάχιστον, να περπατάμε
Υπάρχει μια θεωρία ότι έχουμε την ικανότητα να τρέχουμε σε μεγάλες αποστάσεις επειδή η επιβίωση των κυνηγών προγόνων μας διευκολύνθηκε από την ικανότητά τους να πιάνουν τα θηράματα, όχι με το να είναι ταχύτεροι, αλλά με μεγαλύτερη αντοχή. Στις μέρες μας φυσικά αυτό έχει αλλάξει, δεν υπάρχει η ίδια ανάγκη.
Υπάρχει όμως και ένας άλλος λόγος για να αναπτύξουμε την ικανότητά μας να καλύπτουμε μεγάλες αποστάσεις μέσω της σωματικής άσκησης: Φαίνεται ότι η αερόβια προπόνηση προάγει την υγεία του εγκεφάλου. Η σωματική άσκηση μπορεί να διεγείρει την ανάπτυξη νέων εγκεφαλικών κυττάρων και φαίνεται να έχει μια σειρά θετικών επιδράσεων στη λειτουργία του εγκεφάλου. Πιθανότατα σκεφτόμαστε πιο συχνά την άσκηση ως μέσο ελέγχου του βάρους. Αλλά αν αυτό δεν είναι αρκετό για να σας παρακινήσει να αυξήσετε την άσκησή σας, σκεφτείτε τα οφέλη ενός πιο υγιούς εγκεφάλου και τις πιθανές συνέπειες όχι μόνο για τη γνωστική λειτουργία αλλά και για την αποφυγή προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως το άγχος και η κατάθλιψη, που αντανακλούν την υγεία του εγκεφάλου μας.
Πρέπει να επισημανθεί ότι μεγάλο μέρος της έρευνας σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις εγκεφάλου-καρδιάς βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Κατά συνέπεια, οι πρακτικές εφαρμογές είναι σε μεγάλο βαθμό πειραματικές. Για παράδειγμα, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για το πνευμονογαστρικό νεύρο του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος ως «λεωφόρο πληροφοριών» που είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία που συνδέει τον εγκέφαλο με την καρδιά καθώς και με άλλα σωματικά όργανα.
Παρά το πρώιμο αυτό στάδιο, η έρευνα σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις εγκεφάλου-καρδιάς οδηγεί σε μερικές χρήσιμες προτάσεις. Η μία είναι ότι παρέχει έναν επιπλέον λόγο, αν χρειάζεται, για να γνωρίζετε και να διατηρείτε την καρδιαγγειακή υγεία, δεδομένου ότι έχει σχέση όχι μόνο με τις καρδιακές παθήσεις αλλά και με τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Μια άλλη είναι ότι ενώ επίθετα όπως «ολιστική», όροι όπως «σύνδεση νου-σώματος» και άλλοι παρόμοιοι μπορεί να φαίνονται μάλλον ασαφείς, υπάρχει όμως αρκετή δόση επιστήμης που επιβεβαιώνει την υποκείμενη παραδοχή. Και ίσως έχει ενδιαφέρον να ξαναδούμε τα γραπτά των αρχαίων φιλοσόφων, οι οποίοι ήταν προφητικοί από πολλές απόψεις πολύ πριν από την εμφάνιση της επιστημονικής μεθόδου.
Πηγή: www.psychologytoday.com/intl/blog/little-knowledge/202206/your-brain-relies-your-heart-more-blood
