• «Ελέγχω τακτικά το κινητό μου, ακόμα και αν δεν χτυπήσει».
• «Έχω το κινητό δίπλα μου το βράδυ».
Advertisment
• «Αν αφήσω το τηλέφωνο στο σπίτι, σίγουρα θα γυρίσω για να το πάρω».
• «Νιώθω νευρικότητα, αν δεν μπορούν να με βρουν στο κινητό».
Αν οι δηλώσεις αυτές ταιριάζουν και σε εσάς, αυτό το άρθρο μπορεί να σας εξηγήσει το γιατί. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι σήμερα βιώνουν ένα αίσθημα άγχους, όταν δεν έχουν κοντά το κινητό τους τηλέφωνο, με το 60% αυτών να αντιμετωπίζουν τη λεγόμενη νομοφοβία (σύντμηση των αγγλικών λέξεων no, mobile και phobia), φόβο δηλαδή αποχωρισμού από το τηλέφωνό τους (King, Valença, Silva, Baczynski, Carvalho και Nardi, 2013). Γιατί όμως μας συμβαίνει αυτό; Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώσαμε τους δεσμούς μας με τους ανθρώπους στη βρεφική και νηπιακή ηλικία.
Advertisment
Πολλά χρόνια νωρίτερα, ο John Bowlby ισχυρίστηκε ότι οι άνθρωποι γεννιόμαστε με την ανάγκη να διατηρήσουμε ένα ορισμένο βαθμό εγγύτητας ή δεσμού με άλλους (1969). Η προσκόλληση και η σύνδεση με τους πρωταρχικούς φροντιστές μας (γονείς ή άλλους) αποτελούν μια προφανή προσαρμοστική λειτουργία επιβίωσης κατά την παιδική μας ηλικία. Εντούτοις, η ίδια αυτή συμπεριφορά μπορεί να πυροδοτηθεί και στην ενήλικη ζωή, σε καταστάσεις που ομοιάζουν με την αλληλεπίδραση παιδιού-γονέα. Εξάλλου, οι άνθρωποι λειτουργούμε καλύτερα σε καταστάσεις όπου οι άλλοι μας προσφέρουν μια αίσθηση οικειότητας και ασφάλειας.
Αν δε βιώσουμε αυτή τη σιγουριά, βασιζόμαστε σε δευτερεύουσες στρατηγικές δεσμού όπως στην απεγνωσμένη αναζήτηση επαφής με άλλους ή στη διατήρηση μιας συναισθηματικής απόστασης από τους άλλους (φόβος δέσμευσης). Μάλιστα, όταν τα άτομα με τα οποία θέλουμε να εγκαθιδρύσουμε κάποιον τύπο δεσμού είναι μη διαθέσιμα, αρχίζουμε να αναζητούμε άλλα υποκατάστατα (π.χ. παιχνίδια, ζώα ή άλλα αντικείμενα). Σήμερα, οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε κάποιο κινητό τηλέφωνο και γι’ αυτό δικαιολογείται ότι σε περίπτωση απουσίας πραγματικών ανθρώπων, τα τηλέφωνα λειτουργούν ως υποκατάστατα σε αυτή τη διαδικασία.
Γιατί η σχέση με το κινητό μας τηλέφωνο είναι εθιστική;
Εκτός από το γεγονός ότι σχεδόν όλοι το χρησιμοποιούμε πια, υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους εθιζόμαστε σε αυτές τις συσκευές: Αρχικά, τα τηλέφωνα επιτρέπουν την επαφή με τους άλλους μέσω των κοινωνικών δικτύων και των μηνυμάτων. Ως εκ τούτου, τα τηλέφωνα έχουν τη λειτουργία της διευκόλυνσης των σχέσεων, κάτι που σημαίνει ότι παρέχουν ένα κανάλι μέσα από το οποίο προσεγγίζουμε τους πρωταρχικούς στόχους δεσμού (οικογένεια, φίλους).
Κατά δεύτερον, στα κινητά αποθηκεύουμε φωτογραφίες, links και άλλες προσωπικές πληροφορίες και μπορούν να προσαρμοστούν στις προτιμήσεις του κάθε ατόμου. Αυτή η δυνατότητα εξατομίκευσης αυξάνει την αξία τους ως αντικείμενα δεσμού και από αυτή την οπτική γωνία βλέπουμε πόσο εύκολα γίνονται υποκατάστατα των πραγματικών σχέσεων.
Η Veronika Konok και οι συνάδελφοί της ερεύνησαν τις διαφορετικές εκφάνσεις της προσκόλλησης στο κινητό τηλέφωνο· πιο συγκεκριμένα, ποιος από τους δύο παραπάνω λόγους είναι ισχυρότερος. Επιπλέον, διερεύνησαν πώς ο τύπος δέσμευσης του κάθε ατόμου (αγχώδης ή αποφευκτικός) επηρέαζε την προσκόλλησή του στο τηλέφωνο και ποια έκφανση της προσκόλλησης αυτής ήταν σημαντική στα άτομα με διαφορετικούς τύπους δεσμού.
Στην έρευνα συμμετείχαν 142 άτομα ηλικίας 19-25, από τα οποία ζητήθηκε να απαντήσουν σε τρία διαφορετικά τεστ: στην κλίμακα χρήσης κινητού, στην κλίμακα προσκόλλησης στο κινητό τηλέφωνο και στην κλίμακα της θεωρίας προσκόλλησης στους ενήλικες (Collins & Read, 1990).
Τύπος δέσμευσης και εθισμός στο κινητό
Συμπερασματικά, τα ευρήματα της έρευνας αυτής έδειξαν ότι σχεδόν όλοι οι νέοι παρουσιάζουν κάποιο τύπο προσκόλλησης στο κινητό τους τηλέφωνο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της συμπεριφοράς τους με γνώμονα την εγγύτητα, ανέφεραν ότι προσπαθούν πάντα να κρατήσουν όσο γίνεται πιο κοντά τους τα κινητά και βιώνουν άγχος και αναστάτωση όταν τα αποχωρίζονται. Αυτός ο τύπος δεσμού ήταν ανεξάρτητος από τη λειτουργία διευκόλυνσης των σχέσεων που επιτελεί το κινητό.
Εντούτοις, η έρευνα βρήκε ότι το άγχος που προέρχεται από το φόβο αποχωρισμού προέβλεπε μια μεγαλύτερη ανάγκη για επαφή, κάτι που υποδεικνύει ότι για τα άτομα με τέτοιο είδος άγχους, ήταν η λειτουργία διευκόλυνσης των σχέσεων η πιο σημαντική έκφανση της χρήσης του τηλεφώνου. Το να κρατούν το κινητό κοντά ήταν το ίδιο σημαντικό για όλους τους συμμετέχοντες στην έρευνα· ωστόσο, μόνο τα άτομα με αγχώδη τύπο δεσμού κρατούσαν τα κινητά κοντά τους με σκοπό να μένουν συνδεδεμένοι όσο γίνεται περισσότερο με άλλους ανθρώπους.
Τέλος, οι ερευνητές βρήκαν μια σύνδεση ανάμεσα στη χρήση του κινητού τηλεφώνου και τον αγχώδη τύπο δεσμού. Αυτά τα άτομα χρησιμοποιούσαν το κινητό τους περισσότερο, αλλά μόνο για λειτουργίες όπως η κοινωνική δικτύωση και όχι τόσο για τηλεφωνήματα. (κι αυτό βεβαίως θα οφείλεται και στο γεγονός ότι η χρήση των τηλεφωνημάτων έτσι κι αλλιώς μειώνεται).
Διαφορές με βάση το φύλο
Όσον αφορά στις διαφορές σε σχέση με το φύλο, οι ερευνητές κατέληξαν στο ότι οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν το τηλέφωνο περισσότερο για να καλούν και να στέλνουν μηνύματα (δηλαδή περισσότερο για επικοινωνιακούς σκοπούς), κάτι που συνάδει και με άλλα ευρήματα που δείχνουν ότι οι γυναίκες ενδιαφέρονται περισσότερο για τις κοινωνικές διασυνδέσεις μέσω του κινητού. Οι άντρες, αντιθέτως, ανέφεραν ότι χρησιμοποιούσαν περισσότερο το κινητό τους για αναζήτηση πληροφοριών ή για παιχνίδια. Λόγω μάλλον αυτής της χρήσης, οι γυναίκες επίσης ανέφεραν ότι είναι πιο εξαρτημένες από το τηλέφωνό τους και έτσι τείνουν περισσότερο από τους άντρες να αποκτούν σχέσεις προσκόλλησης με τα κινητά τους.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η νομοφοβία είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο πια, αλλά τα παρόντα ευρήματα μας δίνουν κάποιες ενδείξεις ως προς το πώς αυτό μπορεί να συνδέεται με τη θεωρία προσκόλλησης.
Martin Graff, Ph.D., Υπεύθυνος έρευνας στον τομέα της ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ν. Ουαλίας
