Οι άνθρωποι με «σκοτεινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας», όπως η ψυχοπάθεια ή ο ναρκισσισμός, είναι πιο πιθανό να είναι ανάλγητοι, δυσάρεστοι και ανταγωνιστικοί στη φύση τους. Τέτοια γνωρίσματα υπάρχουν σε ένα συνεχές – όλοι έχουμε περισσότερα ή λιγότερα από αυτά, και αυτό δεν ισοδυναμεί απαραίτητα με κλινική διάγνωση διαταραχής της προσωπικότητας.
Παραδοσιακά, οι άνθρωποι που έχουν υψηλά ποσοστά σκοτεινών χαρακτηριστικών θεωρούνται ότι έχουν ελλείμματα ενσυναίσθησης, γεγονός που ενδεχομένως τους καθιστά πιο επικίνδυνους και επιθετικούς από τους υπόλοιπους από εμάς. Πρόσφατα όμως ερευνητές ανακάλυψαν κάτι που αμφισβητεί αυτή την ιδέα. Μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Personality and Individual Differences, εντόπισε μια ομάδα ατόμων με σκοτεινά χαρακτηριστικά που αναφέρουν ικανότητες ενσυναίσθησης πάνω από το μέσο όρο – τους αποκαλούν «σκοτεινούς ενσυναισθητικούς».
Advertisment
Μετά από αυτή τη μελέτη, οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί έχουν αποκτήσει τη φήμη του πιο επικίνδυνου προφίλ προσωπικότητας. Αλλά είναι αυτό πραγματικά αλήθεια; Τα σκοτεινά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας περιλαμβάνουν την ψυχοπάθεια, τον μακιαβελισμό και τον ναρκισσισμό, που συλλογικά αποκαλούνται «σκοτεινή τριάδα». Πιο πρόσφατα, έχει προταθεί να προστεθεί και ο σαδισμός, καταλήγοντας σε μια «σκοτεινή τετράδα».
Η ψυχοπάθεια χαρακτηρίζεται από επιφανειακή γοητεία και αναλγησία. Τα άτομα με υψηλά ποσοστά τέτοιων χαρακτηριστικών παρουσιάζουν συχνά έναν ακανόνιστο τρόπο ζωής και αντικοινωνική συμπεριφορά. Ο μακιαβελισμός προέρχεται από τα γραπτά του Νικολό Μακιαβέλι, συγγραφέα, ιστορικού και φιλοσόφου της Αναγέννησης. Περιέγραψε παιχνίδια εξουσίας που περιλαμβάνουν εξαπάτηση, προδοσία και έγκλημα.
Έτσι, ο μακιαβελισμός αναφέρεται σε μια εκμεταλλευτική, κυνική και χειριστική φύση. Ο ναρκισσισμός χαρακτηρίζεται από μια υπερβολική αίσθηση δικαιώματος, ανωτερότητας και μεγαλοπρεπούς σκέψης, ενώ ο σαδισμός δηλώνει την τάση να προκαλεί και να απολαμβάνει τον πόνο στους άλλους. Τα σκοτεινά χαρακτηριστικά, ιδίως η ψυχοπάθεια και ο μακιαβελισμός, έχουν συνδεθεί σταθερά με επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά.
Advertisment
Το παζλ της ενσυναίσθησης
Η ενσυναίσθηση μπορεί να αναφέρεται στην ικανότητα να μοιραζόμαστε συναισθήματα, δηλαδή στη «συναισθηματική ενσυναίσθηση» (αν είσαι λυπημένος, είμαι κι εγώ λυπημένος). Μπορεί όμως να είναι και η ικανότητα κατανόησης της σκέψης των άλλων ανθρώπων, που αποκαλείται «γνωστική ενσυναίσθηση» (ξέρω τι σκέφτεσαι και γιατί αισθάνεσαι θλίψη).
Για παράδειγμα, η έλλειψη (ειδικά της συναισθηματικής) ενσυναίσθησης είναι ένα καλά τεκμηριωμένο χαρακτηριστικό γνώρισμα της κλινικής ψυχοπάθειας που χρησιμοποιείται για να εξηγήσει τη συχνά επίμονη, εργαλειακή βίαιη συμπεριφορά τους. Η έρευνα που έγινε υποστηρίζει την άποψη ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους τα άτομα με σκοτεινά χαρακτηριστικά βλάπτουν άλλους ανθρώπους ή αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις σχέσεις είναι η υποκείμενη έλλειψη ενσυναίσθησης.
Παραδόξως, ωστόσο, ορισμένοι ερευνητές έχουν προηγουμένως αναφέρει μέτρια ή και υψηλότερα επίπεδα ορισμένων πτυχών ενσυναίσθησης σε ορισμένα άτομα με σκοτεινά χαρακτηριστικά. Αυτό είναι λογικό κατά κάποιον τρόπο, καθώς για να χειραγωγήσετε τους άλλους προς όφελός σας -ή ακόμη και για να απολαύσετε τον πόνο των άλλων- πρέπει να έχετε τουλάχιστον κάποια ικανότητα να τους καταλάβετε. Έτσι, οι ερευνητές αναρωτήθηκαν αν τα σκοτεινά χαρακτηριστικά και η ενσυναίσθηση είναι πράγματι αλληλοαποκλειόμενα φαινόμενα.
Οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί
Οι επιστήμονες ζήτησαν από σχεδόν 1.000 άτομα να συμπληρώσουν αξιολογήσεις, βάσει ερωτηματολογίων, σχετικά με τη σκοτεινή τριάδα και την ενσυναίσθηση. Στη συνέχεια χρησιμοποίησαν μια μέθοδο που ονομάζεται ανάλυση λανθάνοντος προφίλ και η οποία επιτρέπει να δημιουργήσουν ομάδες ανθρώπων με διαφορετικά προφίλ ορισμένων συνδυασμών χαρακτηριστικών.
Όπως αναμενόταν, εντόπισαν μια παραδοσιακή ομάδα σκοτεινής τριάδας με χαμηλές βαθμολογίες στην ενσυναίσθηση (περίπου 13% του δείγματος). Βρήκαν επίσης μια ομάδα με χαμηλότερα έως μέσα επίπεδα σε όλα τα χαρακτηριστικά (περίπου 34% ήταν “τυπικοί”) και μια ομάδα με χαμηλά σκοτεινά χαρακτηριστικά και υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης (περίπου 33% ήταν “ενσυναισθητικοί”). Ωστόσο, μια τέταρτη ομάδα ανθρώπων, οι «σκοτεινοί ενσυναισθητικοί», ήταν σαφώς εμφανής. Είχαν υψηλότερες βαθμολογίες τόσο στα σκοτεινά χαρακτηριστικά όσο και στην ενσυναίσθηση (περίπου το 20% του δείγματός τους). Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η τελευταία ομάδα σημείωσε υψηλότερες βαθμολογίες τόσο στη γνωστική όσο και στη συναισθηματική ενσυναίσθηση από ό,τι οι ομάδες των «σκοτεινών τριάδων» και των «τυπικών χαρακτηριστικών».
Στη συνέχεια χαρακτήρισαν αυτές τις ομάδες με βάση μετρήσεις της επιθετικότητας, της γενικής προσωπικότητας, της ψυχολογικής ευπάθειας και της ευημερίας. Οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί δεν ήταν τόσο επιθετικοί όσο η παραδοσιακή ομάδα της σκοτεινής τριάδας – γεγονός που υποδηλώνει ότι οι τελευταίοι είναι πιθανότατα πιο επικίνδυνοι. Παρ’ όλα αυτά, οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί ήταν πιο επιθετικοί από τους τυπικούς και τους ενσυναισθητικούς, τουλάχιστον σε ένα μέτρο έμμεσης επιθετικότητας – δηλαδή, πλήττοντας ή χειραγωγώντας τους ανθρώπους μέσω του κοινωνικού αποκλεισμού, του κακόβουλου χιούμορ και της ενοχοποίησης. Έτσι, παρόλο που η παρουσία της ενσυναίσθησης περιόριζε το επίπεδο της επιθετικότητάς τους, δεν το εξαλείφει εντελώς.
Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, οι ενσυναισθητικοί ήταν οι πιο «ευχάριστοι»ακολουθούμενοι από τους τυπικούς, έπειτα από τους σκοτεινούς ενσυναισθητικούς και τέλος από εκείνους της σκοτεινής τριάδας. Είναι ενδιαφέρον ότι οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί ήταν πιο εξωστρεφείς από τους υπόλοιπους, ένα χαρακτηριστικό που αντανακλά την τάση να είναι κοινωνικοί, ζωηροί και δραστήριοι. Έτσι, η παρουσία της ενσυναίσθησης φαίνεται να ενθαρρύνει την απόλαυση της ύπαρξης ή της αλληλεπίδρασης με τους ανθρώπους. Ενδεχομένως, όμως, μπορεί επίσης να υποκινείται από την επιθυμία να τους κυριαρχήσει.
Επιπλέον, οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί είχαν λίγο υψηλότερο νευρωτισμό, ένα είδος αρνητικής σκέψης, αλλά δεν είχαν υψηλότερη βαθμολογία στην κατάθλιψη, το άγχος ή το στρες. Αντίθετα, ο νευρωτισμός τους μπορεί να αντανακλά υπο-χαρακτηριστικά όπως ο θυμός, η εχθρότητα ή η αυτοαμφισβήτηση. Πράγματι, οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί ανέφεραν ότι έκριναν τον εαυτό τους πιο αυστηρά από εκείνους με χαρακτηριστικά από τη σκοτεινή τριάδα. Φαίνεται λοιπόν ότι μπορεί να έχουν συνείδηση, ίσως και να μην τους αρέσει η σκοτεινή τους πλευρά. Εναλλακτικά, τα αρνητικά συναισθήματά τους μπορεί να είναι μια απάντηση στην αυτοαποστροφή τους.
Οι κρυφοί κίνδυνοι
Αν και η επιθετικότητα που ανέφεραν οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί δεν ήταν τόσο υψηλή όσο η παραδοσιακή ομάδα της σκοτεινής τριάδας, ο κίνδυνος αυτού του προφίλ προσωπικότητας είναι ότι η ενσυναίσθηση και οι πιθανές κοινωνικές δεξιότητες που προκύπτουν από αυτήν, κάνουν το σκοτάδι τους πιο δύσκολο να εντοπιστεί. Πιστεύουμε ότι οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί έχουν την ικανότητα να είναι ανάλγητοι και αδίστακτοι, αλλά είναι σε θέση να περιορίσουν αυτή την επιθετικότητα.
Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι εκείνοι που διαγιγνώσκονται κλινικά με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας (που συχνά εμφανίζουν υπερβολικά επίπεδα σκοτεινών χαρακτηριστικών), σίγουρα στερούνται ενσυναίσθησης και είναι επικίνδυνα «αρπακτικά»- και πολλοί από αυτούς βρίσκονται στη φυλακή. Η έρευνα εξέτασε άτομα του γενικού πληθυσμού που έχουν αυξημένα επίπεδα σκοτεινών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και όχι διαταραχές προσωπικότητας. Η επιστημονική ομάδα συνεχίζει την έρευνά της για να μάθουμε περισσότερα για τα χαρακτηριστικά των σκοτεινών ενσυναισθητικών χαρακτήρων σε σχέση με άλλα ψυχολογικά αποτελέσματα.
Πηγή:
theconversation.com/dark-empaths-how-dangerous-are-psychopaths-and-narcissists-with-empathy-178715
