Η ενοχή είναι το συναίσθημα που αναβλύζει μέσα μας όταν νιώθουμε ότι έχουμε κάνει κάτι λάθος. Όταν είναι υγιές, η ενοχή εξυπηρετεί έναν θετικό σκοπό. Μας βοηθά να δούμε πότε έχουμε αδικήσει κάποιον, μας ενθαρρύνει να επανορθώσουμε και να βελτιωθούμε και μας βοηθά να διατηρήσουμε υγιείς σχέσεις. Η ικανότητα να αισθανόμαστε κατάλληλα ένοχοι δείχνει ότι έχουμε ισχυρή εσωτερική πυξίδα. Μας παρακινεί να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας για να αποφύγουμε μελλοντικές βλάβες.
Αλλά η ενοχή, αν είναι ανθυγιεινή, μπορεί να είναι επιζήμια όταν γίνεται υπερβολική ή άστοχη. Η ανθυγιεινή ενοχή εμφανίζεται όταν αναλαμβάνουμε την ευθύνη για πράγματα που δεν ελέγχουμε, για βλάβες που δεν προκαλέσαμε, για πράξεις που έχουν ήδη τροποποιηθεί ή για πράγματα που δεν απαιτούν συγγνώμη. Η ανθυγιεινή ενοχή μπορεί επίσης να ξεκινήσει ως υγιής ενοχή, αλλά να μην καταφέρει να υποχωρήσει, οδηγώντας σε συντριπτική αυτομαστίγωση και αυτοκριτική.
Advertisment
Η υγιής ενοχή γίνεται ανθυγιεινή όταν γινόμαστε ανίκανοι να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας για τα λάθη του παρελθόντος. Ενώ η υγιής ενοχή μπορεί να αποτελέσει το θεμέλιο για την οικοδόμηση νέων συμπεριφορών, η ανθυγιεινή ενοχή μπορεί να γίνει το θεμέλιο ενός αρνητικού καθοδικού σπιράλ που τόσο δημιουργεί βλάβη όσο και εμποδίζει ακόμη και την πρόοδο, καθιστώντας δύσκολη την υπέρβαση της ίδιας της ενοχής.
Η έρευνα υποστηρίζει τη σημασία της υγιούς ενοχής και την υπόθεση κατά της ανθυγιεινής ενοχής. Μια μελέτη των Hoffman et al. (1982) διαπίστωσε ότι τα παιδιά που εμφάνιζαν ένα υγιές αίσθημα ενοχής είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιδείξουν φιλοκοινωνική συμπεριφορά και ενσυναίσθηση προς τους άλλους. Μια άλλη μελέτη των Tangney κ.ά. (2007) διαπίστωσε ότι τα άτομα που βίωναν υγιή αίσθηση ενοχής είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν υψηλότερα επίπεδα ηθικής σκέψης και να είναι λιγότερο πιθανό να εμπλακούν σε ανήθικη συμπεριφορά. Η ενοχή από μόνη της δεν είναι ο εχθρός. Η υγιής ενοχή είναι ένα απαραίτητο συστατικό για να ζει κανείς μια ουσιαστική, συνδεδεμένη ζωή με τους άλλους.
Αντίθετα, η ανθυγιεινή ενοχή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Μια μελέτη των Moser κ.ά. (2011) διαπίστωσε ότι η υπερβολική ενοχή σχετίζεται με συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους και ότι τα άτομα που βίωναν ανθυγιεινή ενοχή ήταν πιο πιθανό να εμπλακούν σε αυτοτιμωρητικές συμπεριφορές. Μια άλλη μελέτη των Hagen et al. (2011) διαπίστωσε ότι τα συναισθήματα υπερβολικής ενοχής συνδέονταν με αυξημένα επίπεδα στρες και σωματικών συμπτωμάτων.
Advertisment
Η κύρια διαφορά μεταξύ της υγιούς και της ανθυγιεινής ενοχής είναι η πηγή και η ένταση της ενοχής. Η υγιής ενοχή είναι μια φυσική και κατάλληλη αντίδραση σε ένα σφάλμα, ενώ η ανθυγιεινή ενοχή είναι μια υπερβολική και λανθασμένη αίσθηση ευθύνης ή η έλλειψη συγχώρεσης που ακολουθεί την υγιή ενοχή.
Μερικές φορές, η ανθυγιεινή ενοχή μπορεί να μεταμφιεστεί σε υπευθυνότητα. Αφού επανορθώσουμε για τα λάθη του παρελθόντος, η συνέχιση της ενοχής μπορεί να μοιάζει με ανάληψη της κατάλληλης ευθύνης για τη ζημιά. Σίγουρα όσο χειρότερα αισθανόμαστε, τόσο καλύτερος άνθρωπος είμαστε; Όταν νιώθουμε περισσότερη ενοχή από ό,τι είναι απαραίτητο ή κρατάμε την ενοχή πολύ περισσότερο από τον απαιτούμενο χρόνο, νιώθουμε ότι είμαστε καλός άνθρωπος και παρακινούμε τον εαυτό μας να αλλάξει. Αλλά η λογοδοσία δεν πρέπει να είναι υπερβολική, πρέπει να είναι κατάλληλη. Και όταν αναλαμβάνουμε την ευθύνη για πράγματα που δεν ήταν υπό τον έλεγχό μας ή κρατάμε την ενοχή για χρόνια ακόμα και μετά τη διόρθωση που έγινε, δεν βοηθάμε κανέναν.
Πηγές:
- Hagen, R., Hjemdal, O., Solem, S., Kennair, L. E., Nordahl, H. M., & Fisher, P. (2011). Excessive guilt predicts depression, anxiety, and somatization in young adults: A 5-year longitudinal study. Journal of Counseling Psychology, 58(3), 314–325. https://doi.org/10.1037/a0023653
- Hoffman, M. L., Saltzstein, H. D., & Zembar, M. J. (1982). The role of guilt in the development of altruism. Child Development, 53(4), 1179–1192. https://doi.org/10.2307/1129018
- Moser, J. S., Huppert, J. D., Foa, E. B., & Hajcak, G. (2011). Immediate and long-term effects of guilt on the neural response to faces. Emotion, 11(4), 991–1000. https://doi.org/10.1037/a0023503
- Tangney, J. P., Stuewig, J., & Mashek, D. J. (2007). Moral emotions and moral behavior. Annual Review of Psychology, 58, 345–372. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.56.091103.070145
