Σε ένα πρόσφατο πάρτι, ένας φίλος ρώτησε: “Αισθάνεσαι τόσο ανεπαρκής όσο εγώ;” αναφερόμενος στον οικοδεσπότη. “Μαγείρεψε τα πάντα σε αυτόν τον μπουφέ, το σπίτι είναι πεντακάθαρο και μόλις την άκουσα να λέει ότι έφτιαξε μόνη της όλα τα διακοσμητικά. Στα πιο τρελά μου όνειρα, δεν θα μπορούσα να αρχίσω να συγκρίνω”.
“Όνειρο;” Είπα. “Περισσότερο μοιάζει με εφιάλτη, αν με ρωτάς”.
Advertisment
“Γιατί;” ρώτησε. “Δεν θα ήθελες να είσαι σε θέση να καταφέρεις κάτι τέτοιο;”
“Όχι”, απάντησα. “Και ούτε εσύ θα ήθελες. Με το ζόρι αντέχεις να πας στο μανάβικο για γάλα”.
Η φίλη μου σκέφτηκε για μια στιγμή και γέλασε. “Ναι, έχεις δίκιο. Απλώς μου φαίνεται ότι είναι κάτι που θα έπρεπε να μπορώ να κάνω”.
Advertisment
Το “Φαίνεται σαν κάτι που θα έπρεπε να μπορώ να κάνω” είναι ένα πολύ γνωστό σενάριο στο μυαλό πολλών γυναικών με υψηλές επιδόσεις, το οποίο δυστυχώς προσθέτει περιττό άγχος στην ήδη πολυάσχολη ζωή τους. Παρόλο που οι γυναίκες με υψηλές επιδόσεις υπερέχουν στα περισσότερα πράγματα που βάζουν στο μυαλό τους, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει ή θα πρέπει να περιμένουν από τον εαυτό τους να υπερέχει σε όλα. Ωστόσο, αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν μπαίνουν στην εικόνα αντιπαραγωγικές συγκρίσεις.
Το γεγονός ότι δεν είστε “τόσο καλές” ή δεν έχετε κλίση προς πράγματα στα οποία οι άλλοι φαίνεται να έχουν έφεση, δεν σημαίνει ότι είστε ανεπαρκείς. Ή κακός. Ή ανάξιος. Ή όποιο αρνητικό επίθετο θέλετε να συμπληρώσετε, εκτός αν επιτρέψετε στον εαυτό σας να το ορίσει με αυτόν τον τρόπο.
Εγώ, πάντως, δεν είχα ποτέ κλίση στα οικιακά, τόσο πολύ που αναφέρομαι στον εαυτό μου ως “οικιακά προκλητικός”. Ευτυχώς, όμως, δεν αισθάνομαι ενοχές γι’ αυτό, δεν ντρέπομαι γι’ αυτό ούτε ενδιαφέρομαι καθόλου να το αλλάξω, παρά το γεγονός ότι έχω αρκετούς φίλους με υψηλές επιδόσεις που είναι θεές του σπιτιού. Κάθε φορά που κάποιος μου προτείνει ότι “θα έπρεπε” να είμαι πιο οικιακή, απλά λέω ότι οι υπερδυνάμεις μου βρίσκονται αλλού.
Ωστόσο, το να νιώθω άνετα με αυτό το είδος μη συγκριτικής σκέψης δεν μου ήρθε εύκολα, και δεν ήρθε από τη μια μέρα στην άλλη. Η κοινωνική σύγκριση είναι μια έμφυτη ανθρώπινη τάση. Ξεκινώντας ήδη από τη βρεφική ηλικία, είναι ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνουμε και συμφωνούμε για τα κατάλληλα πρότυπα συμπεριφοράς. Είναι ο τρόπος με τον οποίο αξιολογούμε τις δυνάμεις και τις αδυναμίες μας για να περιηγηθούμε με επιτυχία στην πολυπλοκότητα των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων (Baldwin & Mussweiler, 2018).
Ωστόσο, όπως συμβαίνει με όλα τα ανθρώπινα πράγματα, η υγιής και προσαρμοστική κοινωνική σύγκριση έχει όρια. Είναι προσαρμοστικές όταν οι συγκρίσεις χρησιμοποιούνται για θετική ανάπτυξη, όπως η αυξημένη απόδοση, η καλύτερη λήψη αποφάσεων ή η γενική βελτίωση του εαυτού (ή του είδους). Μπορούν να σας βοηθήσουν να αισθανθείτε καλά για τον εαυτό σας και τους συνανθρώπους σας. Ωστόσο, όταν οι συγκρίσεις γίνονται αρνητικές και γίνονται πηγή ντροπής και αυτοκαταδίκης, μπορούν γρήγορα να μετατραπούν από πηγή ενέργειας και κινήτρων σε πηγή άγχους και ανησυχίας. Με λίγα λόγια, γίνονται αντιπαραγωγικές.
Η Maria Stenvinkel είναι blogger που γράφει συχνά για τον αγώνα της με τις αντιπαραγωγικές συγκρίσεις. Αφού αποφάσισε να εγκαταλείψει μια ασφαλή εταιρική δουλειά και να ξαναχτίσει την καριέρα της από το μηδέν, έγραψε: “Η σύγκριση είναι γενικά η γρήγορη οδός προς τη δυστυχία. Είναι μια συνταγή για τη δυστυχία. Το μόνο που κάνει είναι να σας κρατάει εστιασμένους σε όσα δεν σας αρέσουν στον εαυτό σας και στη ζωή σας”. Σημείωσε ότι ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες που συμβάλλουν στις αντιπαραγωγικές συγκρίσεις είναι όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να “πρέπει” τον εαυτό τους (π.χ. “Θα έπρεπε να είμαι πιο επιτυχημένος”, “Θα έπρεπε να μπορώ να αναλάβω περισσότερες ευθύνες”).
Η υπερβολική χρήση της λέξης “πρέπει” στον εσωτερικό σας διάλογο είναι ένας από τους ταχύτερους τρόπους για να μεταβείτε από την υγιή αυτοσυγκριτική διαδικασία στο να γίνετε ο πιο σκληρός σας κριτής. Όπως εξηγεί η συνάδελφος blogger του Psychology Today Suzanna Newsonan, “το “θα έπρεπε” υποδηλώνει ότι υπάρχει ένας συγκεκριμένος, σωστός τρόπος για να κάνετε τα πράγματα. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Κανείς δεν μπορεί να σας πει τι πρέπει να κάνετε ή πώς πρέπει να ζήσετε τη ζωή σας ή ποιος πρέπει να είστε ή να γίνετε.
Όπως δεν μπορείτε να πείτε και σε κανέναν άλλον κάτι τέτοιο. Γιατί; Επειδή δεν υπάρχει ένας μόνο σωστός τρόπος για να ζεις τη ζωή”. Συνέχισε σημειώνοντας ότι το πρέπει είναι μια εσωτερική σύγκριση που βασίζεται στην “ντροπή” και “δημιουργεί στρες και άγχος στο σώμα και το μυαλό σας” μέσω του υπονοήματός της ότι δεν εργάζεστε αρκετά σκληρά ή δεν είστε αρκετά καλοί.
Πώς μπορείτε λοιπόν να αντιστρέψετε αυτή την έμφυτη ανθρώπινη τάση;
Αντιστρέψτε τις ταχύτητες. Αντί να χρησιμοποιείτε πολύτιμο χρόνο και ενέργεια για να συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους άλλους, χρησιμοποιήστε αυτόν τον χρόνο και την ενέργεια για το τι σας αρέσει, πού θέλετε να φτάσετε ή/και πώς θα φτάσετε εκεί.
Μειώστε, επαναφέρετε και αντικαταστήστε. Βάλτε ως στόχο να μειώσετε τη χρήση του θα έπρεπε στο λεξιλόγιό σας και να το αντικαταστήσετε με το θέλω, μπορώ και θα το κάνω. Με αυτόν τον τρόπο, εξασκείστε στην απομάκρυνση μιας αρνητικής, μη παρακινητικής και αγχογόνου λέξης από τον εσωτερικό (ή εξωτερικό) διάλογό σας και στην αντικατάστασή της με θετικές, παρακινητικές και ενεργητικές λέξεις.
Αναστοχαστείτε. Κανείς δεν είναι τέλειος. Μερικές φορές, όταν οι καλύτερες προσπάθειες αντιστροφής, μείωσης, επαναφοράς και αντικατάστασης αποτυγχάνουν, ξεφεύγετε από την πορεία σας και διαπιστώνετε ότι το “θα έπρεπε” επιστρέφει στον διάλογό σας. Όταν συμβαίνει αυτό, μη φοβηθείτε να αναστοχαστείτε και να αναρωτηθείτε: “Γιατί;”.
Για παράδειγμα, αν πιάνετε τον εαυτό σας να σκέφτεται: “Θα έπρεπε να είμαι λεπτότερος”, προκαλέστε τον εαυτό σας να βρει θετικούς, μη συγκριτικούς λόγους για αυτό που προσπαθείτε να πετύχετε (π.χ. θέλω να είμαι πιο υγιής- θέλω να νιώθω καλύτερα με τον εαυτό μου- θα είμαι σωματικά πιο ανταγωνιστικός στο [τένις, τρέξιμο, συμπληρώστε το κενό]) αντί για αρνητικούς, αποδυναμωτικούς λόγους που είναι αντιπαραγωγικοί και αυξάνουν τα επίπεδα άγχους σας (π.χ. όλοι οι φίλοι μου είναι λεπτότεροι από μένα- η οικογένεια/οι φίλοι μου πιστεύουν ότι είμαι χοντρός). Όπως επισήμανε ο Newsonan, οι αρνητικοί συγκριτικοί λόγοι για το “γιατί” δεν είναι παρακινητικοί, ενώ οι θετικοί ενδυναμωτικοί λόγοι είναι και, ως εκ τούτου, θα σας φέρουν πιο κοντά σε αυτό που πραγματικά θέλετε να επιτύχετε.
Βασιστείτε στους άλλους. Αν “πρέπει” τον εαυτό σας, μπορείτε να στοιχηματίσετε ότι οι φίλοι και οι συνάδελφοί σας κάνουν το ίδιο. Στην πραγματικότητα, μετά την ανάγνωση αυτής της ανάρτησης, μπορεί ακόμη και να ανακαλύψετε ότι ανήκετε σε μια ομάδα όπου το “πρέπει” είναι τόσο διαδεδομένο που έχει γίνει η δική του ομαδική νοοτροπία. Αντιμετωπίστε αυτό το είδος αρνητικής ομαδικής σκέψης στηριζόμενοι ο ένας στον άλλον. Σχηματίστε μια ομαδική συμφωνία ώστε όταν κάποιος στην ομάδα ακούει ένα άλλο μέλος της ομάδας να “πρέπει” τον εαυτό του, να κάνει μια ομαδική παρέμβαση επισημαίνοντάς το απαλά και προτείνοντάς της να δοκιμάσει κάποιες από τις πιο θετικές και ενδυναμωτικές στρατηγικές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Μερικές φορές, χρειάζεται ένα χωριό.
Πηγές
Baldwin, M. and Mussweiler, T. (2018). The culture of social comparison | PNAS
Newsonan, Suzanna. (May 30, 2022). Why No Good Comes from the Word “Should” (Psychology Today)
Stenvinkel, Maria. (N.D.) 13 Things to Do Instead of Comparing Yourself to Others (tinybuddha.com).
