Η νευροεπιστήμη έχει επιβεβαιώσει ότι οι συναισθηματικές καταστάσεις του ανθρώπου είναι μια πύλη αντίληψης που ισοδυναμεί, ή ξεπερνά σε κάποιες περιπτώσεις, τον ρόλο της όρασης όσον αφορά τη βίωση της πραγματικότητας. Οι συναισθηματικές καταστάσεις είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένες με τα νοητικά μοντέλα που ο άνθρωπος δημιουργεί για τον κόσμο και για τον εαυτό του, αλλά και για το πώς αντιλαμβάνεται και αξιολογεί τους συνανθρώπους του. Η πρωταρχική σημασία του συναισθήματος τόσο στη συνείδηση όσο και στην πίστη προκύπτει από το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι ανθρώπινες σχέσεις βασίζονται σε αυτό.
Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα του δεσμού μεταξύ της συναισθηματικής κατάστασης και της εγκεφαλικής λειτουργίας, τόσα που δικαιολογούν τη δημιουργία του νέου επιστημονικού πεδίου της νευροκαρδιολογίας, που μελετά αποκλειστικά τη σχέση του εγκεφάλου με την καρδιά. Έχει αποδειχθεί ότι κάποια αρνητικά συναισθήματα, όπως η εχθρότητα και το στρες, συνδέονται με καρδιακά νοσήματα, ακόμα και με τον αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.
Advertisment
Η μεταβλητότητα του φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού οφείλεται στoν συντονισμένο συνδυασμό «ταλαντωτών». Πρόκειται για συγκεκριμένες ομάδες κυττάρων που ρυθμίζουν την ισορροπία χάους και αταξίας στην καρδιά. Όταν αυτή η προσεκτικά καλιμπραρισμένη ομάδα κυττάρων «ριζοσπαστικοποιηθεί» με κάποιο τρόπο, η φυσιολογική ισορροπία μεταξύ των αντίρροπων δυνάμεων ανατρέπεται μέσα σε μια δίνη βίας ιδιαίτερα απειλητικής για τη ζωή.
Όταν ήμουν ειδικευόμενος νευρολόγος, γνώρισα μια νέα γυναίκα που είχε υποστεί βαρύτατο εγκεφαλικό επεισόδιο. Το οίδημα στον εγκέφαλο ήταν τόσο εκτεταμένο που εκείνη έπεσε σε κώμα. Εγκεφαλικά επεισόδια σπάνια πλήττουν νέους ανθρώπους, και στη συγκεκριμένη περίπτωση η αιτιολογία ήταν ένα μυστήριο που έπρεπε να διαλευκανθεί. Μέσα από μια σειρά διαγνωστικών ελέγχων διαπιστώσαμε ότι η νέα γυναίκα είχε υποστεί εκτεταμένη καρδιακή βλάβη εξαιτίας μιας πάθησης για την οποία γνωρίζουμε ελάχιστα. Πρόκειται για τη μυοκαρδιοπάθεια Takotsubo, πιο γνωστή ως «σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς». Στο σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς, ο κοινός παρονομαστής είναι συχνά η υψηλή έκκριση ορμονών τύπου αδρεναλίνης που εμφανίζονται μετά από συναισθηματικό τραύμα ή υπερβολικά έντονο στρες. Διάφορες κλινικές περιπτώσεις του συνδρόμου της ραγισμένης καρδιάς περιγράφονται στην ιατρική βιβλιογραφία – από θύματα ένοπλης ληστείας έως την αιφνίδια απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.
Δεν ήμασταν σε θέση να εκμαιεύσουμε την ιστορία της γυναίκας αυτής. Όταν μεταφέρθηκε στη νευρολογική κλινική, ήδη υποστηριζόταν από συσκευή μηχανικού αερισμού. Είχε στον ώμο της ένα τατουάζ που έγραφε LOVE HURTS (η αγάπη πληγώνει). Κάθε φορά που βρισκόμουν δίπλα της και κοίταζα το τατουάζ της, θυμόμουν την παρατήρηση του Blaise Pascal: «Η καρδιά έχει τους δικούς της λόγους, και η λογική δεν γνωρίζει τίποτα για κανέναν από αυτούς». Κάθε πρωί πήγαινα στον θάλαμο νοσηλείας και μεριμνούσα για τους εργαστηριακούς ελέγχους. Ήταν δύσκολο να εντοπίσω φλέβα για αιμοληψία, καθώς η ασθενής ήταν υπέρβαρη.
Advertisment
Η κατάσταση συνεχιζόταν έτσι, ημέρα με την ημέρα. Έκανα νευρολογική εκτίμηση, η οποία δεν έδειχνε καμιά μεταβολή. Οπότε απλώς ρύθμιζα τη συσκευή μηχανικού αερισμού και τον σωλήνα σίτισης. Φρόντιζα επίσης να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης για την αποφυγή περαιτέρω σχηματισμού θρόμβων. Μου ήταν αδύνατον να καταλάβω αν αντιλαμβανόταν το περιβάλλον ή όχι. Δεν αντέδρασε σε κανέναν νευρολογικό έλεγχο, έδειξε μόνο να ανταποκρίνεται σε κάποια ερεθίσματα στη μη παράλυτη πλευρά του σώματός της. Η πρόγνωση φαινόταν να είναι δυσοίωνη.
Ένα πρωί μπήκα στον θάλαμό της για την καθημερινή ιατρική επίσκεψη. Της ζήτησα συγγνώμη που έπαιρνα το αίμα της, της είπα πως είχα την εντύπωση ότι η κατάστασή της βελτιωνόταν, ότι η μητέρα της είχε έρθει να τη δει και ετοιμάστηκα να περάσω στον επόμενο ασθενή. Τότε όμως πρόσεξα ότι ήταν ξύπνια ή τουλάχιστον είχε τα μάτια της ανοιχτά. Κατάλαβα ότι είχε συνείδηση. Το βλέμμα της με ακολουθούσε και αντέδρασε σε μια πολύ απλή εντολή. Σαν να ζητούσε κάτι, μου έδειξε ότι θέλει να γράψει. Αμέσως της έδωσα το ντοσιέ μου, το στυλό μου και ένα φύλλο χαρτί. Ήταν μια αγωνιώδης άσκηση επικοινωνίας, καθώς έγραφε ένα γράμμα τη φορά: Θέλω… Κάτι χρειάζεται. Πονάει; Πρέπει να της εξηγήσω γιατί βρίσκεται στο νοσοκομείο; να… σε πάω… Να με πάει; Τι σκέφτεται; …στο Red Lobster.
Έδειξε προς το μέρος μου και μετά έδειξε τον εαυτό της, προκειμένου το μήνυμά της να γίνει σαφές. Τι; Στο Red Lobster; Θέλεις να πάμε μαζί στο Red Lobster; Για να βεβαιωθεί ότι γινόταν κατανοητή, έδειξε τον εαυτό της και μετά εμένα, κάνοντας σαφείς τις προθέσεις της. Ήταν ο δικός της τρόπος για να δείξει ότι με ευχαριστεί για την ιατρική βοήθεια που της είχα προσφέρει. Μετά από μικρό χρονικό διάστημα αφαιρέσαμε τη συσκευή μηχανικού αερισμού. Δεν είχα κάνει κάποιον ιατρικό ηρωισμό, αλλά θα είχε μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή της. Όπως όμως σκέφτηκα εκ των υστέρων, αυτό που της πρόσφερα χωρίς να το γνωρίζω συνειδητά ήταν η σύνδεση που χρειαζόταν για να δώσει σκοπό στον εγκέφαλό της τις στιγμές που βίωνε ίσως την πλέον έντονη εμπειρία απομόνωσης – το κώμα.
Ποτέ δεν θα μάθω τι ακριβώς επεξεργαζόταν μέσα στον εγκέφαλό της κατά τη διάρκεια εκείνων των σύντομων στιγμών που κατάφερα να κουβεντιάσω μαζί της. Αναδρομικά, αυτό που εγώ θεώρησα μια κοινότοπη συζήτηση θα πρέπει να τη διαβεβαίωσε ότι θα επιβίωνε και ότι η ίδια μπορούσε να παλέψει και να ξεπεράσει την πάθησή της. Αυτό που έμαθα κυρίως είναι ότι η επικοινωνία δεν αποτελεί μονόδρομο, ακόμα και όταν πιστεύουμε ότι κανείς δεν μας ακούει την ώρα που μιλάμε. Όσοι ασκούμε το ιατρικό λειτούργημα πολλές φορές ξεχνάμε ότι οι ασθενείς που βρίσκονται σε κώμα είναι συχνά σε θέση να μας ακούσουν όταν μιλάμε γι’ αυτούς, έστω κι αν δεν μπορούν να απαντήσουν. Ποτέ δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς υπάρχει μέσα στον νου των άλλων –σκέψεις, όνειρα και φόβοι– αλλά οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι η μαρτυρία μιας βαθύτερης, μη λεκτικής κατανόησης, όπου μοιραζόμαστε τη βίωση του κόσμου γύρω μας.
Εκείνες οι φαινομενικά μονόδρομες αλληλεπιδράσεις κράτησαν την ασθενή μου στη ζωή για αρκετές εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των οποίων παρέμενε αποσυνδεδεμένη από κάθε άλλη άποψη, και αποδείχτηκε ότι ήταν το καλύτερο «γιατρικό» για την περίπτωσή της, είτε μπορούσα να το συνειδητοποιήσω εκείνη τη στιγμή είτε όχι. Καμιά φορά οι μικρότερες χειρονομίες έχουν τη μεγαλύτερη σημασία. Δεν είναι η αγάπη που πληγώνει• είναι η αποσύνδεση από αυτήν που κάνει τον άνθρωπο να υποφέρει. Δεν χρειάζεται ψυχιατρική γνωμάτευση για να καταλάβουμε ότι ζούμε σε καιρούς γεμάτους στρες και αβεβαιότητα.
Υπάρχει τρομερός πόνος σε κάθε γωνιά του πλανήτη, ένα αυξανόμενο υπαρξιακό άγχος, καθώς και αρκετοί λόγοι για να χάσουμε την πίστη μας. Δεν υπαινίσσομαι ότι εσείς κι εγώ κυριαρχούμαστε από αυτοκτονικές τάσεις. Πάρα πολλοί άνθρωποι ωστόσο ζουν στη σκιά της απόγνωσης, με το άγχος και την ανησυχία να τους κυριεύουν. Εξαιτίας της απελπισίας που βιώνεται καθημερινά, η ανθρώπινη ζωή είναι χωρίς ελπίδα, γεμάτη σκοτάδι – αντί να είναι μια ζωή γεμάτη εμπιστοσύνη, ψυχική ανθεκτικότητα, ενσυναίσθηση και συμπόνια.
Πολλοί άνθρωποι βαδίζουν αργά προς την αυτοκτονία. Πιστεύουν ότι δεν έχουν κανένα σκοπό και ότι δεν υπάρχει νόημα στη ζωή τους. Συμπορεύονται με την άποψη ότι όλα είναι τυχαία – και αφού η γέννησή μας ήταν τυχαία, τυχαίος θα είναι και ο θάνατός μας. Αυτό είναι ένα τεράστιο ψέμα. Η ζωή συνδέεται με την τάξη, όχι με το χάος, και η τάξη φέρει μαζί της το νόημα. Θα πρέπει να δαπανήσουμε κάθε διαθέσιμο πόρο για να απωθήσουμε την αταξία και να μπορέσουμε να διάγουμε μια ζωή γεμάτη νόημα και σημασία. Αν η ανθρώπινη ζωή μπορεί να έχει κάποιο νόημα, τότε μπορούμε να ζήσουμε συνειδητά, με ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη. Η ζωή είναι μια πραγματικότητα που διαλύει το μύθευμα της απουσίας σκοπού και νοήματος• είναι μια πραγματικότητα που μας καλεί και στην οποία ανταποκρινόμαστε. Το υπέρτατο νόημα αποκαλύπτεται μέσα από τη συνδεσιμότητα και την αγάπη του ανθρώπου για τον συνάνθρωπο, και με αυτό τον τρόπο συνδεόμαστε με τον Θεό.
Είμαστε πλασμένοι για να δημιουργούμε σχέσεις, και ο ανθρώπινος εγκέφαλος ανακαλύπτει τον σκοπό του μέσα από τη βαθιά επίγνωση ότι η αναζήτηση του εαυτού βρίσκεται στο σημείο σύνδεσης του εαυτού και του άλλου. Αυτή η θέση προϋποθέτει ότι αντιλαμβανόμαστε ο ένας τον άλλο ως ανθρώπινες υπάρξεις, καθώς και ότι αναγνωρίζουμε έναν Θεό ενσυναίσθησης και συμπόνιας που το ίδιο το DNA του αντανακλάται στη ζωή μας. Όταν έχουμε συνείδηση ότι αυτός ο θετικός σκοπός, που τόσο επιθυμούμε, απηχεί τον νου του Θεού, είμαστε σε θέση να ζήσουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια. Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι ο σκοπός μας είναι να δείχνουμε ενσυναίσθηση απέναντι στους άλλους, και σε αυτό τον σκοπό θα βρούμε προορισμό και γαλήνη. Μέσα από τη θεμελιώδη ουσία τής μεταξύ μας συνδεσιμότητας μπορούμε να αντισταθούμε στην πανίσχυρη έλξη του συμπαντικού χάους το οποίο μας έχει κυριεύσει.
Βλέπουμε με ποιον τρόπο ο σκοπός και το νόημα είναι λέξεις συνώνυμες και αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες του πεπρωμένου μας. Και οι δύο όροι δηλώνουν ότι η ζωή εμπεριέχει μια αναγνωρίσιμη τάξη και συνοχή – ότι υπάρχει ένα μεγαλύτερο αφήγημα το οποίο συνενώνει τα θραύσματα και τα νήματα της βιολογικής και της άυλης υπόστασής μας. Αυτή η γνώση είναι ζωτικής σημασίας για την ύπαρξή μας και βρίσκεται εδώ για να την ανακαλύψουμε. Κάνοντας λόγο για την ελπίδα ή την πίστη ή τη μνήμη ή την αγάπη ή την ενσυναίσθηση ή την επικοινωνία ή τη συμπόνια, μιλούμε ουσιαστικά για όλα αυτά που αποτελούν θρεπτικά συστατικά της ψυχής μας. Είναι άυλα, αλλά δεν υστερούν καθόλου σε σημασία από τις ιατρικές πρακτικές στις οποίες βασιζόμαστε καθημερινά. Ο Μαϊμονίδης, Εβραίος φιλόσοφος του Μεσαίωνα, έγραψε κάποτε ότι ο κόσμος κρέμεται από την ισορροπία. Αυτή η ισορροπία μοιάζει με το φαινόμενο της πεταλούδας, σύμφωνα με το οποίο και η παραμικρή δραστηριότητα μπορεί να εξαπλωθεί, διαπερνώντας ακόμα και το ισχυρότερο τείχος αντίστασης.
Με τον σκοπό και μέσα από αυτόν μπορούμε να φέρουμε την αλλαγή, καθοδηγώντας την ισορροπία προς την ιερότητα, προς την ακέραιη ύπαρξη. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε επιλογή. Μπορούμε να αυτενεργήσουμε εν μέσω αυτών των προκλήσεων. Είμαστε σε θέση να ενσταλάξουμε τάξη και νόημα μέσα από συνειδητές και καλοπροαίρετες σχέσεις. Έχουμε την ικανότητα να ενεργήσουμε, να θέσουμε τα θεμέλια της αγάπης σε κάθε έκφανση της ζωής μας, σε όλες τις δεσμεύσεις και τις ηθικές αποφάσεις μας.
Αυτό είναι το υπέρτατο νόημα της ανθρώπινης ζωής• στο σημείο συνάντησης των εσωτερικών και εξωτερικών αντίρροπων δυνάμεων διακρίνουμε και διαμορφώνουμε το πεπρωμένο μας. Δημιουργηθήκαμε για να μετασχηματίσουμε τον υλικό κόσμο, για να φέρουμε τάξη σε μια φαινομενικά τυχαία και ευμετάβλητη ύπαρξη, και για να διαμορφώσουμε τη ζωή μας μεταλαμπαδεύοντας τη θεϊκή φύση μας μέσα σε κάθε πράξη μας. Αυτός είναι ο σκοπός μας: να διακρίνουμε και να διαμορφώσουμε μια βαθιά ενότητα ανάμεσα σ’ εμάς και στον Δημιουργό μας.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Jay Lombard «Ο νους του Θεού» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο – Photo: Author/Depositphotos
