Απόσπασμα από το βιβλίο της Ελένης Γαρυφαλάκη «Πολλαπλή Νοημοσύνη» Εκδόσεις Διόπτρα
Τα παιδιά έχουν μια βαθιά ανάγκη να έρθουν σε επαφή με τη φύση, να την ανακαλύψουν και να κατανοήσουν τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή. Θέλουν να νιώσουν ασφάλεια και να βρουν τρόπους να επικοινωνήσουν μαζί της για να αισθανθούν καλύτερα. Μάλλον πρόκειται για μια αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου, που ενδεχομένως δεν εξηγείται με τις λέξεις και την ορθολογιστική σκέψη.
Advertisment
Τη φύση την ανακαλύπτουμε μέσα από το παιχνίδι, μέσα από πειράματα, μέσα από κατασκευές και λιγότερο μέσα από ντοκιμαντέρ, εκπομπές ή βιβλία. Την ανακαλύπτουμε μόνο αν την επισκεφτούμε και παρατηρήσουμε, αγγίξουμε, συλλέξουμε…
Στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης συνίσταται να ακολουθείται μια φιλική διαδικασία σε σχέση με τη φύση και το παιδί. Η συγκέντρωση επιτυγχάνεται μέσα από την παρακίνηση της περιέργειας, οπότε δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το παιχνίδι και την παιγνιώδη προσέγγιση των φυσικών στοιχείων και του περιβάλλοντος. Στη συνέχεια παρατηρούμε και ερευνούμε. Χρησιμοποιούμε ένα μικροσκόπιο, γυάλινα βαζάκια, μεγεθυντικό φακό και τετράδιο για σχέδιο ή φυτολόγιο. Αφού εξοικειωθούμε με το περιβάλλον, μπορούμε να κάνουμε πειράματα για να επιβεβαιώσουμε τα ευρήματα και τις υποθέσεις μας.
Μπορούμε, φυσικά, να ανακατασκευάσουμε ένα στοιχείο που μας έκανε εντύπωση ή να συνθέσουμε μια εικόνα της φύσης με τον τρόπο που εμείς την προσλάβαμε και την κατανοήσαμε. Η παραπάνω εκπαιδευτική διαδικασία συνοδεύεται πάντα από απεριόριστο και βαθύ σεβασμό προς τη φύση και το περιβάλλον. Οποιαδήποτε αίσθηση ελέγχου και εξουσίας πάνω τους καλό είναι να απουσιάζει, για να είναι η επικοινωνία γνήσια, ανθρώπινη και ουσιαστική, πιο κοντά στην πραγματική μας «φύση».
Advertisment
Δεν χρειάζεται να είμαστε ειδικοί για να προκαλέσουμε την περιέργεια του παιδιού να ανακαλύψει τη φύση. Το θέμα δεν είναι τόσο να μεταφέρουμε «σωστή γνώση» όσο να είμαστε διατεθειμένοι να ερευνήσουμε και να ανακαλύψουμε μαζί με τα παιδιά, ώστε να τα βοηθήσουμε να νιώσουν την έκπληξη που προκαλεί η παρατήρηση και η ανακάλυψη.
Επιστημονικά πειράματα
Η φύση προσφέρει αναρίθμητες ευκαιρίες όλη τη διάρκεια του έτους για πειραματισμό και ανακάλυψη. Στοιχεία της φύσης, αντικείμενα που μπορεί να βρει ένα παιδί σχεδόν παντού, είναι τα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει για να πειραματιστεί και να ερευνήσει φυσικά φαινόμενα, αλλά και το πώς ζουν οι οργανισμοί, φυτικοί και ζωικοί, γύρω του.
Η λέξη «πείραμα» είναι μεσαιωνική ελληνική και προέρχεται από την αρχαιοελληνική «πειρώμαι», που σημαίνει «δοκιμάζω για να δω», «εξετάζω», «ερευνώ». Χρησιμοποιείται για να δηλώσει την παρατήρηση ενός φαινομένου σε συνθήκες ιδανικές και ενίοτε τεχνητές, με σκοπό να ελεγχθεί μια επιστημονική υπόθεση. Μπορεί, όμως, να δηλώσει και τη δοκιμή μιας μεθόδου για να διαπιστωθεί η καταλληλότητα της ή την εφαρμογή ενός σχεδίου που δεν έχει δοκιμαστεί, με την ελπίδα ότι θα πετύχει.
Κάποια πειράματα είναι κατάλληλα ακόμα και για μικρά παιδιά, κάποια είναι μόνο για μεγαλύτερα παιδιά, ενώ κάποια χρειάζονται οπωσδήποτε την επίβλεψη ενός ενήλικα. Υπάρχουν εύκολα και δύσκολα πειράματα, άλλα είναι απλά κι άλλα πιο πολύπλοκα. Σε κάθε περίπτωση, στα πειράματα χρειάζεται να μάθουμε να προσέχουμε, τόσο τον εαυτό μας όσο και τους άλλους, για να μην προκαλέσουμε καταστροφές ή καταστάσεις που μπορεί να αποδειχτούν πολύ επικίνδυνες.
Τα πειράματα δεν έχουν σχέση μόνο με την επιστήμη αλλά και με την τέχνη. Όσον αφορά στην επιστήμη, επιβεβαιώνουν ή απορρίπτουν μια υπόθεση. Όσον αφορά στην τέχνη, εκφράζουν μια ψυχική «υπόθεση», η οποία δεν χρειάζεται να επιβεβαιωθεί ως δεδομένη αλλά να μεταφερθεί από το υποσυνείδητο στον εξωτερικό κόσμο.
Εκδρομές στη φύση
Δεν χρειάζεται να ταξιδέψουμε πολύ μακριά ούτε να περάσουμε πολύ χρόνο κάπου για να γίνουμε εξερευνητές. Σε κάθε άνθρωπο, είτε είναι παιδί είτε είναι ενήλικας, αρέσει η ιδέα της εξερεύνησης. Όσο μεγαλώνει ο μικρός εξερευνητής, καθώς προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα και, φυσικά, νέες προκλήσεις, γίνεται επιστήμονας ή καλλιτέχνης.
Για μικρούς και μεγάλους εξερευνητές της φύσης υπάρχουν και κάποιοι «κανόνες» που καλό είναι να θυμόμαστε. Μπορούμε, όμως, να φτιάξουμε κι εμείς τους δικούς μας!
10 + 1 απλοί κανόνες νια εξερευνητές:
(1). Πάντα να παρατηρείς, να κοιτάζεις, να παρακολουθείς, να προσέχεις.
(2). Όλα έχουν ενδιαφέρον – απλά κοίταξε με ενδιαφέρον.
(3). Να αλλάζεις τη διαδρομή σου, μην ακολουθείς πάντα την ίδια.
(4). Θεώρησε ότι όλα γύρω σου έχουν ζωή, σκέφτονται και αισθάνονται.
(5). Παρατήρησε τις κινήσεις των πραγμάτων, έμψυχων και άψυχων, γύρω σου. Όλα έχουν τη δική τους ιστορία.
(6). Παρατήρησε τι συμβαίνει και κάνε συνδέσεις ανάμεσα στα αίτια και τα αποτελέσματα.
(7). Κατάγραψε ό,τι παρατηρείς: γράψε σε τετράδιο, σχεδίασε σε μπλοκ, πάρε φωτογραφίες, δημιούργησε ένα βίντεο ή κόλλησε δείγματα από φυτά σε ένα φυτολόγιο.
(8). Παρατήρησε τις κινήσεις των ζώων, των φυτών και των άψυχων πραγμάτων που βρίσκονται ελεύθερα στη φύση.
(9). Δημιούργησε έναν προσωπικό διάλογο με το περιβάλλον σου. Μιλήστε, επικοινωνήστε. Με τον δικό σου τρόπο.
(10). Αναζήτησε την προέλευση των πραγμάτων και των δράσεων.
(10 + 1). Χρησιμοποίησε όλες τις αισθήσεις στην εξερεύνηση σου.
Για μια εξερεύνηση στη φύση χρειαζόμαστε κι ένα καλό σακίδιο με όλα τα απαραίτητα εργαλεία. Ένα σακίδιο με πολλές τσέπες και μαλακή ανατομική πλάτη είναι ιδανικό για το παιδικό σώμα αλλά και πρακτικό, αφού χωρά πολλά πράγματα. Το σακίδιο πρέπει να είναι γεμισμένο ομοιόμορφα, δεξιά και αριστερά. Τα ελαφριά ρούχα, το πουλόβερ και το αδιάβροχο καλό είναι να βρίσκονται πάνω-πάνω. Ο φακός μπορεί να μπει στην πλαϊνή τσέπη, ενώ το μπουκαλάκι με το νερό πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμο.
Για τους μικρούς εξερευνητές ηλικίας τεσσάρων έως οκτώ ετών, το σακίδιο περιλαμβάνει κάποια βασικά πράγματα, καθώς η εκδρομή προφανώς θα διαρκέσει λίγο και δεν θα περιλαμβάνει διανυκτέρευση:
Κιάλια
Μεγεθυντικός φακός
Γυάλινο βαζάκι
Απόχη
Πυξίδα
Σκοινί
Λάστιχο
Μολύβι και γόμα
Κηρομπογιές
Τετράδιο
Κόλλα στικ
Σφυρίχτρα
Φακός τσέπης
Αδιάβροχο
Φούτερ
Μπουκαλάκι με νερό
Σνακ (κράκερ, ψωμί με τυρί κτλ.)
Οι μικροί εξερευνητές ηλικίας εννιά ετών και πάνω μπορούν ακόμα και να διανυκτερεύσουν στο ύπαιθρο, οπότε θα χρειαστούν ενδεχομένως κάποια επιπλέον πράγματα:
Βιντεοκάμερα
Φωτογραφική μηχανή
Σπίρτα
Πυξίδα
Γερό σκοινί
Στιλό
Σουγιάς
Παραμάνες
Ταυτότητα
Πρόχειρο φαρμακείο
Σκεύη κουζίνας
Σημειωματάριο
Νεσεσέρ με τα αναγκαία
Αδιάβροχο
Υπνόσακος
Δεν ξεχνάμε:
Η φύση είναι το μεγαλύτερο σχολείο και η ανακαληπτική μάθηση η πιο αποτελεσματική.
